Osoba aspołeczna - kim jest, jak się zachowuje?

Osoba aspołeczna w sposób widoczny unika towarzystwa innych, nie inicjuje rozmowy, zachowuje się zupełnie tak, jakby relacje z ludźmi w ogóle jej nie interesowały, nie były jej do niczego potrzebne.

Z czego wynika sposób bycia takiego człowieka, z czym możemy pomylić aspołeczność i jak można pomóc osobie aspołecznej?

Czym jest aspołeczność?

Aspołeczność jest cechą osobowości, a dokładniej jej zaburzeniem. Osobowość aspołeczna uznawana jest za patologię w sensie psychologicznym i psychiatrycznym.

Osoba aspołeczna zwykle ma ogromne trudności z nawiązywaniem i podtrzymywaniem relacji z innymi ludźmi. Jest tak dlatego, że w ogóle nie jest zainteresowana kontaktami z innymi, nie chce ich utrzymywać i przebywać z ludźmi. Takie osoby nie chcą i nie potrafią budować relacji, świadomie izolują się od innych, cenią sobie swoje towarzystwo. Nie są zainteresowane byciem w związku, szukaniem partnera, posiadaniem dzieci oraz zdobywaniem przyjaciół. Wpływa to bardzo na ich funkcjonowanie praktycznie w każdej dziedzinie życia: w życiu prywatnym, zawodowym, w szkole czy w grupie znajomych.

Z czego może wynikać aspołeczne zachowanie?

Przyczyny osobowości aspołecznej

Psychologowie i psychiatrzy są zgodni: ustalenie przyczyn zaburzeń osobowości nie należy do najłatwiejszych. Podobnie kwestia wygląda w przypadku osobowości aspołecznej.

Wśród czynników, które mogą zwiększyć pojawienie się tego zaburzenia wymienić można:

wychowywanie się w niepełnej lub/i patologicznej rodzinie, posiadanie wśród członków bliskiej osoby osób ze zdiagnozowanymi zaburzeniami psychicznymi, w tym zaburzeniami osobowości, depresją czy uzależnieniami;
zaniedbania emocjonalne przez rodziców;
trudności z komunikacją od najmłodszych lat;
pewne cechy osobowości, w tym skrajną nieśmiałość czy niską samoocenę.

Jak zachowuje się osoba aspołeczna?

Jak zachowuje się osoba z aspołecznym zaburzeniem osobowości? Jej sposób bycia i zachowanie mogą sugerować, że mamy do czynienia z tym zaburzeniem, gdy dana osoba:

nie wykazuje chęci przebywania z innymi, sama nie inicjuje kontaktów i nie jest zainteresowana podtrzymywaniem istniejących już relacji;
wydaje się zestresowana lub rozdrażniona w sytuacjach społecznych, a zwłaszcza, gdy musi gdzieś iść, np. do sklepu, pracy czy urzędu;
zwykle unika kontaktu wzrokowego, prowadzi rozmowę w sposób oszczędny, odpowiada krótko, nie rozwija wypowiedzi;
w niektórych sytuacjach nie wie, jak się zachowań, np. gdy pozna kogoś nowego, gdy widzi, jak ktoś płacze, bywa bowiem, że osoby aspołeczne mają trudności z rozumieniem norm społecznych;
widać, że preferuje samotność, dobrze czuje się w swoim domu czy mieszkaniu, unika towarzystwa innych;
ma problem z prowadzeniem rozmowy, nie włącza się do dyskusji, wydaje się stale zamyślona, nieobecna;
jest przekonana, że inni jej nie rozumieją, dlatego niewiele im mówi o sobie, nie zwierza się, nie szuka pomocy i wsparcia;
nie lubi hałasu, jaki zwykle towarzyszy wielu sytuacjom społecznym;
wytycza granice i skrupulatnie się ich trzyma, np. nie chce, aby ktoś dotykał jej rzeczy, nie lubi, gdy ktoś dotyka ją i zadaje pytania, które uznaje za zbyt intymne, osobiste, prywatne;
bywa impulsywna, zawłaszcza w sytuacjach społecznych, do których zostaje zmuszona;
bywa egoistyczna i zapatrzona w siebie.

Często osoby aspołeczne są postrzegane jako dziwaczne, skrajnie nieśmiałe, a nawet niemiłe, aroganckie i snobistyczne. Zazwyczaj jednak ich styl życia wynika z procesów zaburzonego formowania się osobowości. Bywa jednak i tak, że zachowania, które obserwujemy nie są na tyle nasilone, aby nazwać je zaburzeniem osobowości lub mogą wynikać z innych przyczyn. Warto wiedzieć z czym należy różnicować osobowość aspołeczną, co niestety może utrudniać postawienie właściwej diagnozy.

Aspołeczność - z czym trzeba ją różnicować?

Poniżej opis 5 zaburzeń i cech, które możemy pomylić z aspołecznością. Warto wziąć to pod uwagę, gdy podejrzewamy aspołeczne zaburzenie osobowości u bliskiej nam osoby.

1. Aspołeczność a antyspołeczność

Aspołeczność można pomylić z innym zaburzeniem osobowości, a dokładniej antyspołecznym zaburzeniem osobowości, zwane również osobowością dyssocjalną. W psychopatologii za osiowy objaw tego zaburzenia uznaje się lekceważący stosunek do innych ludzi oraz norm i zasad, panujących w danej grupie społecznej. Osoba antyspołeczna świadomie lekceważy te normy, nie uznaje ich i nie należy jej na dobrym funkcjonowaniu w grupie. Wśród czynników predysponujących do rozwoju tego zaburzenia wymienia się czynniki genetyczne ale i środowiskowe, np. wychowywanie się w rodzinie patologicznej. Osoby antyspołeczne bardzo często dopuszczają się manipulacji, szantażu, popadają w konflikty z prawem. Zaburzenie wymaga bezwzględnej terapii, zarówno psychologicznej, jak i opieki psychiatry.

Dlaczego antyspołeczność bywa mylona z aspołecznością?

Zwykle jest tak dlatego, że zaburzenia należą do tej samej kategorii, objawy upośledzają życie społeczne ale pamiętajmy, że wynikają z innych przyczyn. Osoba aspołeczna nie czuje potrzeby bycia z innymi ale nie lekceważy zasad. Osoba antyspołeczna z kolei świadomie je łamie, co zaburza jej życie społeczne.

2. Aspołeczność a fobia społeczna

Aspołeczne zaburzenie osobowości może być mylone z fobią społeczną. Fobia jest zaburzeniem nerwicowym o nieco innej etiologii i objawach oraz nieco odmiennych metodach leczenia. Fobia społeczna jest jedną z nerwic, polegającą na odczuwaniu lęku przed wchodzeniem w sytuacje społeczne, przed nawiązywaniem relacji. Niechęć do kontaktów z innymi wynika więc w tym wypadku z lęku, a nie z braku potrzeby ich nawiązywania. Fobia społeczna, zwana jest również zespołem lęku społecznego. Osoba na nią cierpiąca obawia się konkretnych lub wszystkich sytuacji społecznych, w jakich może się znaleźć. Ten wszechogarniający lęk może sprawić, że osoba chora będzie coraz bardziej izolowała się z życia społecznego, odmawiała udziału w rodzinnych imprezach, spotkaniach towarzyskich, pracowała z domu. Niestety, czas pandemii bardzo "pomagał" takim osobom, pogłębiała się ich izolacja, a praca i nauka zdalna stały się bezpiecznymi "furtkami" dla osób z fobią społeczną.

_{Fobia społeczna}

Fobia społeczna może mieć podłoże genetyczne ale i wynikać z konkretnych cech osobowości, np. nadmiernego lęku, nieśmiałości czy niskiej samooceny. Może również mieć podłoże środowiskowe, np. wychowywanie przez nadmiernie opiekuńczych czy lękowych rodziców. Za rozwiniecie się tego zaburzenia odpowiadać może traumatyczne wydarzenie, które związane jest z życiem społecznym, np. publiczne wyśmianie. Fobia społeczna jest zaburzeniem bardzo poważnym, pogłębiające się objawy mogą prowadzić do całkowitej izolacji, a nawet myśli czy prób samobójczych. Wymaga bezwzględnego podjęcia terapii, zwykle doskonałe rezultaty daje terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, oczywiście przy współpracy pacjenta. Dlaczego więc mylimy aspołeczność z fobią społeczną skoro to tak różne zaburzenia? Zauważmy, że niektóre objawy mogą być tożsame, np. unikanie kontaktów z innymi, izolowanie się społeczne, nieśmiałość, niechęć do rozmów z innymi. Warto mieć to na uwadze, aby podjąć odpowiednie działania terapeutyczne.

3. Aspołeczność a depresja

Co ciekawe, aspołeczne zaburzenie osobowości bardzo łatwo jest pomylić także z…depresją. Depresja jest zaburzeniem nastroju, pojawiającym się na skutek traumatycznego wydarzenia ale również wśród czynników predysponujących wymienia się czynniki genetyczne oraz środowiskowe (np. wychowywanie się w niepełnej rodzinie, domu dziecka, itp.). depresja jest bardzo poważną chorobą psychiczną, objawiającą się wyraźnym pogorszeniem nastroju, przygnębieniem oraz spadkiem aktywności. Osoba dotknięta depresją jest apatyczna, niechętna do jakiekolwiek działania, do interakcji z ludźmi. może mieć problemy ze snem i apetytem, pogarsza się jej koncentracja. Występują również problemy natury seksualnej, w tym obniżone libido u pań oraz problemy z potencją u panów. Zdiagnozowanie depresji wymaga zdecydowanych oddziaływań terapeutycznych, zwykle jest to terapia psychologiczna (zwykle prowadzona w nurcie behawioralno-poznawczym) indywidualna lub/i grupowa oraz farmakoterapia. Nieleczona depresja może bowiem prowadzić do znacznego pogorszenia funkcjonowania danej osoby, w tym myśli oraz prób samobójczych. W przypadku depresji największy ich odsetek kończy się śmiercią pacjenta… Dlaczego więc aspołeczność bywa mylona z depresją? Kwestią podobną mogą być tutaj kontakty z innymi, a dokładniej niechęć do ich inicjowania i podtrzymywania. Nie mówimy już tutaj o lęku, jak w przypadku fobii ale o wyraźnej niechęci czy braku zainteresowania życiem społecznym. Jest ono bardzo podobne w obu tych zaburzeniach.

4. Aspołeczność a introwertyzm

Aspołeczność bywa również mylona z pewnymi konstruktami osobowości, które nie są zaburzeniami, a zespołami cech charakteru, które warunkują nasze zachowanie. Osoby aspołeczne mogą być mylone z introwertykami, czyli ludźmi, którzy wolą przebywać samotnie lub w grupie znanych sobie osób. Nie lubią hałasu, gwaru, cenią sobie spokój i możliwość czynienia refleksji. Introwertyzm jest cechą naszego charakteru, rodzimy się z nią i nie da się introwertyka zmienić. Introwertyzm nie jest również zaburzeniem i nie wymaga leczenia. Na czym polega podobieństwo? Zwykle na unikaniu wielu sytuacji towarzyskich, ponadto introwertycy bywają nieśmiali, zamknięci w sobie, rzadko udzielają się publicznie. Pamiętajmy jednak, że osoby aspołeczne nie chcą być z innymi, ponieważ zupełnie nie czują takiej potrzeby. Nie chcą przebywać z bliskimi, wchodzić w związki romantyczne, zawierać przyjaźni. Z kolei introwertycy nie unikają towarzystwa innych, świadomie wybierają samotność albo towarzystwo bliskich, zaufanych osób, istotne jest dla nich również bycie w związku oraz posiadanie zaufanych przyjaciół, na których wsparcie mogą liczyć w każdej sytuacji. Zwykle jest tak, że osoby te są introwertykami ale nie każdy introwertyk jest osobą aspołeczną.

_Introwertyzm

5. Aspołeczność a nieśmiałość

Aspołeczność bywa również mylona z nieśmiałością. Jest to zespół cech charakteru, który sprawia, że dana osoba mniej chętnie i otwarcie wchodzi w relacje międzyludzkie, ma problem z ich nawiązywaniem i podtrzymywaniem. Wynika to jednak nie z jej niechęci ale zwykle z niższej samooceny, mniejszej pewności siebie lub po prostu słabiej wykształconych umiejętności komunikacyjnych. Zwykle dla osób nieśmiałych te zachowania są źródłem cierpienia, a dla osób aspołecznych ich zachowanie jest czymś normalnym, nie widzą sensu jego zmiany. Osoby nieśmiałe nie są aspołeczne, pragną zwykle się zmienić, otworzyć na innych. Z kolei osoby aspołeczne również nie są nieśmiałe, ich zachowanie wynika z zaburzonego procesu formowania się osobowości na wczesnych etapach życia.

Osoba aspołeczna - diagnoza i leczenie

Aspołeczne zaburzenie osobowości jest zaburzeniem psychicznym i stanowi jednostkę chorobową. Wymaga więc podjęcia stosownego leczenia, niestety zwykle z uwagi na opór pacjenta jego rozpoczęcie nie należy do najłatwiejszych. Aby zdiagnozować aspołeczne zaburzenie osobowości dana osoba musi mieć ukończone 18 lat oraz stwierdzone wcześniej problemy z zachowaniem, następnie psychiatra diagnozuje jej objawy z przyjęciem odgórnych kryteriów, przeprowadza w tym celu dokładny wywiad i ewentualnie kieruje na badania dodatkowe do innych specjalistów.

Gdy posiadamy już diagnozę psychiatryczną, należy podjąć działania terapeutyczne. Skuteczna w leczeniu zaburzeń osobowości jest terapia w nurcie behawioralno-poznawczym. Kluczem do sukcesu jest nawiązanie relacji między terapeutą a pacjentem, opartej na życzliwości i zaufaniu. Pozwoli to podjąć pracę nad zmianą negatywnych myśli i zachowań, doskonaleniem empatii oraz innych umiejętności społecznych, w tym komunikacyjnych.

Profilaktyka aspołeczności

Czy aspołecznego zaburzenia osobowości można uniknąć? Nie zawsze jest to możliwe, nie możemy bowiem mieć wpływu na czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Można jednak sprawić, że wykształcenie się tego i podobnych zaburzeń będzie mniejsze. Wszystko za sprawa odpowiedniej profilaktyki, w tym wypadku stawiając na rozwijanie cech prospołecznych u dzieci i to już od najmłodszych lat.

W tej kwestii na pewno warto:

rozwijać w dziecku życzliwość i serdeczność dla innych, uczyć czym jest tolerancja i altruizm, czyli bezinteresowne niesienie pomocy. Pokazujmy, że bycie z innymi dla innych jest źródłem radości, sprawia, że czujemy się szczęśliwi i spełnieni;
uczyć pracy w grupie i pokazywać korzyści z niej płynące, np. szybsze tempo pracy, możliwość wypracowania większej ilości pomysłów, uczenie się od pozostałych członków grupy, itp.;
zwiększać u dziecka pewność siebie i podnosić samoocenę, uczyć, że każdy z nas jest inny i na swój sposób wyjątkowy, każdy ma pozytywne cechy i negatywne cechy, nie ma ludzi idealnych;
uczyć niezależności ale i wpajać, że każdy ma prawo do prywatności i należy to prawo szanować;
rozwijać empatię, czyli zdolność wczuwania się w stany emocjonalne innych osób;
uczyć dziecko asertywności, czyli sztuki odmawiania i poszanowania dla własnych granic z jednoczesnym akceptowaniem stanowiska innych ludzi;
pokazywać, że warto być z innymi ale i każdy z nas ma prawo być chwilę sam, że należy rozgraniczyć swój czas dla siebie i innych, dbając o każdego ale i o siebie.

Jak powiedział Albert Camus "Człowiek jest jedynym stworzeniem, które nie zgadza się być tym, czym jest". Bądźmy więc sobą każdego dnia i cieszmy się tym: sami lub z innymi, tak, jak w wdanym momencie potrzebujemy najbardziej.